Համլետ Ավագյան

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ

Հայկական ճարտարապետություն, ճարտարապետական ոճ է, որ ստեղծվել և օգտագործվում է հայ ժողովրդի կողմից Հայկական լեռնաշխարհում և նրա սահմաններից դուրս: Հայկական ճարտարապետությունը խարսխված է ազգային մշակույթի հարուստ ավանդույթների վրա: Կարևոր են նաև այլ ժողովուրդների հետ մշակութային շփումներն ու փոխազդեցությունները: Հայրենի և օտար հեղինակներից շատերը նշել են հայկական միջնադարյան ճարտարապետության ազդեցությունը Արևմտյան Եվրոպայի ճարտարապետության վրա: Հայ մշակույթի պատմության մեջ իր ուրույն տեղն ունի ճարտարապետությունը: Հայաստանը հաճախ են անվանում բացօթյա թանգարան, որտեղ ամենուրեք կարելի է տեսնել տարբեր դարերում ստեղծված ճարտարապետական հուշարձաններ: Միջնադարյան ճարտարապետական կառույցները վկայում են, որ դրանք կառուցվել են մեծ փորձ և հմտություն ունեցող բարձրակարգ վարպետների կողմից: Այս կամ այն կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էր:Նա ոչ միայն անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտը: Ճարտարապետի ցուցումով էր տեղադրվում ամեն մի հանգույց, ամեն մի զարդանախշ:Իրենց մատյաններում հայ պատմիչները, ցավոք, քիչ տեղեկություններ են հաղորդում այդ հրաշալի կառույցները ստեղծած վարպետների մասին: Ընդամենը մի քանի տասնյակ անուններ են մեզ հասել: Միջնադարի հայ նշանավոր ճարտարապետներ էին Մանուելը, Տրդատը, Մոմիկը և ուրիշներ:

Մանուել, Տրդատ, Մոմիկ

Մանուելը Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորական տան գլխավոր ճարտարապետքանդակագործն էր: 10-րդ դարի սկզբին, Գագիկ Արծրունի թագավորի օրոք, Ոստան և Աղթամար քաղաքներում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ ու զբոսավայրեր: Ոստան քաղաքում նա հիմնադրում է մի շքեղ պալատ, որն ուներ ընդարձակ, նկարազարդ և լուսավոր դահլիճներ, բազմաթիվ սենյակներ, որոնցից հիանալի տեսարաններ էին բացվում դեպի հեռավոր հորիզոնն ու լճի ջրերը: Մի ընդարձակ պալատ էլ Մանուելը կառուցում է Աղթամարում: Պալատից քիչ հեռու Սուրբ Խաչ հրաշալի եկեղեցին էր, որը կանգուն է մնացել մինչև մեր օրերը: Տաճարի պատերը քանդակված են հրաշալի զարդանախշերով: Աղթամարի տաճարի կառուցումից տասնամյակներ անց Հայաստանի հյուսիսում` Բագրատունյաց Անի մայրաքաղաքում, հռչակվեց մեկ ուրիշ մեծ վարպետի` Տրդատ ճարտարապետի անունը։ Տրդատի անունը հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս: 1001 թ. Տրդատն ավարտեց Անիի Մայր տաճարի կառուցումը: Այնուհետև նա ձեռնամուխ եղավ զվարթնոցատիպ Սուրբ Գրիգոր կամ Գագկաշեն տաճարի կառուցմանն Անիում: Մայրաքաղաքի այդ նշանավոր տաճարը նման էր Զվարթնոցին, բայց նույնությամբ չէր կրկնում այն: Տրդատի ստեղծագործությունն իր որոշակի ազդեցությունն ունեցավ հայ ճարտարապետական արվեստի հետագա զարգացման վրա: 13-14-րդ դդ. հայ ճարտարապետության նշանավոր դեմքերից է Մոմիկը: Նա Սյունյաց Օրբելյան իշխանական տան ճարտարապետն էր: Մոմիկը միաժամանակ նաև քանդակագործ էր և նկարիչ: Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Օրբելյանների ամառային նստավայրում` Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ դամբարանեկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներ: Իր վերակառուցած Նորավանքում Մոմիկի հիշատակը հավերժացնող մի համեստ խաչքար կա` կանգնեցված նրա աշակերտների կողմից: Հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ են զարգացման բարձր մակարդակը, գեղարվեստական հարուստ ավանդույթները և հատկապես ազգային ինքնատիպությունը, որը, բացի բնական պայմաններից, կացութաձևից և ժողովրդական ակունքներից, պայմանավորված է նաև տեղական շինանյութերի, հատկապես տուֆի բազմազանությամբ ու գեղարվեստաֆիզիկական հատկանիշներով:

ՀԱՐՑԵՐ

1. Ի՞նչ դեր ուներ ճարտարապետը միջնադարյան կառույցների
   ստեղծման աշխատանքում։

Այս կամ այն կառույցի վրա աշխատող վարպետների ղեկավարը ճարտարապետն էր:Նա ոչ միայն անմիջականորեն վերահսկում էր շինարարական աշխատանքը, այլև պետք է կազմեր կառույցի կարևոր հատվածների մանրակերտը: Ճարտարապետի ցուցումով էր տեղադրվում ամեն մի հանգույց, ամեն մի զարդանախշ:

2․Միջնադարի ի՞նչ նշանավոր հայ ճարտարապետներ գիտեք։
Համառոտ պատմե՛ք նրանց գործերի մասին։

Մանուել, Տրդատ, Մոմիկ:

Մանուել

Մանուելը Վասպուրականի Արծրունյաց թագավորական տան գլխավոր ճարտարապետքանդակագործն էր: 10-րդ դարի սկզբին, Գագիկ Արծրունի թագավորի օրոք, Ոստան և Աղթամար քաղաքներում նա կառուցում է նավահանգիստներ և պալատներ, տաճարներ ու զբոսավայրեր: Ոստան քաղաքում նա հիմնադրում է մի շքեղ պալատ, որն ուներ ընդարձակ, նկարազարդ և լուսավոր դահլիճներ, բազմաթիվ սենյակներ, որոնցից հիանալի տեսարաններ էին բացվում դեպի հեռավոր հորիզոնն ու լճի ջրերը: Մի ընդարձակ պալատ էլ Մանուելը կառուցում է Աղթամարում: Պալատից քիչ հեռու Սուրբ Խաչ հրաշալի եկեղեցին էր, որը կանգուն է մնացել մինչև մեր օրերը: Տաճարի պատերը քանդակված են հրաշալի զարդանախշերով:

Տրդատ

Աղթամարի տաճարի կառուցումից տասնամյակներ անց Հայաստանի հյուսիսում` Բագրատունյաց Անի մայրաքաղաքում, հռչակվեց մեկ ուրիշ մեծ վարպետի` Տրդատ ճարտարապետի անունը։ Տրդատի անունը հայտնի էր ոչ միայն Հայաստանում, այլև նրա սահմաններից դուրս: 1001 թ. Տրդատն ավարտեց Անիի Մայր տաճարի կառուցումը: Այնուհետև նա ձեռնամուխ եղավ զվարթնոցատիպ Սուրբ Գրիգոր կամ Գագկաշեն տաճարի կառուցմանն Անիում: Մայրաքաղաքի այդ նշանավոր տաճարը նման էր Զվարթնոցին, բայց նույնությամբ չէր կրկնում այն: Տրդատի ստեղծագործությունն իր որոշակի ազդեցությունն ունեցավ հայ ճարտարապետական արվեստի հետագա զարգացման վրա:

Մոմիկ

13-14-րդ դդ. հայ ճարտարապետության նշանավոր դեմքերից է Մոմիկը: Նա Սյունյաց Օրբելյան իշխանական տան ճարտարապետն էր: Մոմիկը միաժամանակ նաև քանդակագործ էր և նկարիչ: Մոմիկի ուշագրավ գործերից են Օրբելյանների ամառային նստավայրում` Եղեգիսում կառուցված Զորաց եկեղեցին, Նորավանքի երկհարկ դամբարանեկեղեցին, ինքնատիպ խաչքարեր և մանրանկարներ: Իր վերակառուցած Նորավանքում Մոմիկի հիշատակը հավերժացնող մի համեստ խաչքար կա` կանգնեցված նրա աշակերտների կողմից:

Ա. դը Սենտ Էքզյուպերի. Փոքրիկ իշխանը (հատված 3)

Հինգերորդ օրը բացահայտեցի փոքրիկ իշխանի կյանքից ևս մի գաղտնիք, ու դարձյալ գառնուկի շնորհիվ: Առանց որևէ նախաբանի, նա ինձ մի անսպասելի հարց տվեց, որը, երևի, երկար մտորումների արդյունք էր:

— Եթե գառնուկը թփեր է ուտում, ուրեմն ծաղիկներ է՞լ  ուտում

— Ոչխարն ուտում է ամեն ինչ:

— Հա՞, նույնիսկ փշո՞տ ծաղիկներ:

— Բա փշերն ինչի՞ համար են:

Ես չգիտեի: Այդ պահին ես շատ էի զբաղված. փորձում էի դուրս քաշել շարժիչի մեջ լռված հեղույսը: Եվ շատ անհանգիստ էի, որովհետև օդանավիս անսարքությունն ավելի ու ավելի վտանգավոր էր դառնում, իսկ օր օրի պակասող խմելու ջուրը նշան էր, որ վերջը լավ չի լինելու:

— Բա փշերն ինչի՞ համար են:

Փոքրիկ իշխանն իր տված հարցերը երբեք անպատասխան չէր թողնում:

Փչացած հեղույսի պատճառով տրամադրությունս ընկել էր, և ես հենց այնպես պատասխանեցի.

— Փշերը ոչ մի բանի պետք չեն, փշերի օգնությամբ ծաղիկներն ընդամենը արտահայտում են իրենց չարությունը:

— Ի՜նչ ես ասում…

Եվ  փոքր-ինչ լռելուց հետո  մի տեսակ հիշաչարությամբ նետեց.

— Չե՛մ հավատում: Ծաղիկները թույլ են: Եվ շատ միամիտ են: Նրանք ամեն կերպ փորձում են  համարձակ երևալ: Նրանց թվում է, թե իրենց փշերով կարող են բոլորին վախեցնել:

Ես ոչինչ չպատասխանեցի: Այդ պահին միտքս ուրիշ տեղ էր. «Եթե հեղույսը դուրս չեկավ, մուրճով կխփեմ ու ջարդելով կհանեմ»: Փոքրիկ իշխանը նորից մտքերս իրար խառնեց.

— Եվ դու կարծում ես, թե ծաղիկները…

— Չէ՛, չէ՛: Ես ոչինչ չեմ կարծում: Ես քեզ հենց այնպես ասացի: Հիմա լուրջ գործով եմ զբաղված:

Նա ապշած ինձ նայեց.

— Լուրջ գո՜րծ:

Փոքրիկ իշխանը նայեց ձեռքիս մուրճին, քսայուղի մեջ թաթախված մատներիս և այն առարկային, որի վրա կռացել էի, և որը նրան չափազանց տգեղ էր թվում:

— Այնպես ես խոսում, կարծես մեծահասակ լինես:

Այդ խոսքերից մի քիչ ամաչեցի: Իսկ նա շարունակեց անողոք շեշտով:

— Չեղա՛վ, դու ամեն ինչ շփոթում ես…Դու խառնում ես ամեն ինչ:

Նա իսկապես շատ էր բարկացել: Քամին խաղում էր նրա ոսկեգանգուր մազերի հետ:

— Ես մի մոլորակ գիտեմ որտեղ մորեգույն դեմքով մի մարդ է ապրում: Նա ոչ մի անգամ ծաղկից հոտ չի քաշել: Ոչ մի անգամ աստղերին չի նայել: Երբեք ոչ մեկի չի սիրել: Նա միշտ զբաղված է եղել թվեր գումարելով: Եվ ամբողջ օրը քեզ նման անընդհատ նույն բանն է կրկնում. «Ես լո՜ւրջ մարդ եմ, ես լո՜ւրջ մարդ եմ», և գոռոզությունից փքվում է: Բայց նա մարդ չէ, նա սո՛ւնկ է:

— Ի՞նչ է:

— Սո՛ւնկ է:

Փոքրիկ իշխանը զայրույթից գունատվել էր:

   1.Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դու՛րս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:

Գաղտնիք

Վերջ

Համարձակ

Ջարդելով

    2.Ի՞նչ է նշանակում անհանգիստ բառը.

ա/ հանգիստ չունեցող

բ/ անհամբեր

գ/ անընդհատ աշխատող

դ/ անընդհատ հանգստացող

      3. Գրի՛ր տրված բառերի հականիշները.

ա/ վտանգավոր   _անվտանգ

բ/ չարություն  _բարություն

գ/ թույլ  _ուժեղ

դ/  տգեղ _գեղեցիկ

  4. Տրված բառերից որի՞ դիմաց է սխալ նշված նրա տեսակը.

ա/ վտանգավոր — ածանցավոր

բ/ անպատասխան- ածանցավոր

գ/ մուրճ– ածանցավոր

դ/ հաստափոր-բարդ

    5. Տրված գոյականների դիմաց գրի՛ր դրանց հոգնակին.

ա/ ծաղիկ   _ծաղիկներ

բ/ իշխան   _իշխաններ

գ/ քամի   _քամիներ

դ/ փուշ   _փշեր

   6. Տրված բառերից յուրաքանչյուրի դիմաց նշված է, թե այն ինչ խոսքի մաս է:    Սխալ տարբերակն ընդգծի՛ր:

ա/ մորեգույն-ածական

բ/  ծաղիկ-գոյական

գ/ հինգ -թվական

դ/ ոսկեգանգուր–գոյական

7. Դու՛րս  գրիր տեքստում փակագծերի մեջ  դրված բայերը  և  դիմացը գրի՛ր անհրաժեշտ ձևերը  (համապատասխանեցրո՛ւ տեքստին):

ՈՒտել-ուտում

Փորձել-փորձում են                 

Նայել-նայեց

Ամաչել-ամաչեցի

 8.Գտի՛ր տրված նախադասության ենթական և ստորոգյալը:

   Քամին  խաղում էր  նրա  ոսկեգանգուր մազերի հետ:

ենթակա       Քամին

ստորոգյալ  խաղում էր

9. Տեքստից դուրս գրի՛ր մեկական պատմողական և  հարցական նախադասություն:

 հարցական  Բա փշերն ինչի՞ համար են։

պատմողական  Հինգերորդ օրը բացահայտեցի փոքրիկ իշխանի կյանքից ևս մի գաղտնիք, ու դարձյալ գառնուկի շնորհիվ։

10. Տեքստում ընդգծված նախադասության մեջ դի՛ր բաց թողած կետադրական նշանը:

Ես մի մոլորակ գիտեմ, որտեղ մորեգույն դեմքով մի մարդ է ապրում: 

11. Տեքստից դու՛րս գրիր Փոքրիկ իշխանին նկարագրող արտահայտությունը:
   

Քամին խաղում էր նրա ոսկեգույն մազերի հետ։

  12. Ինչո՞ւ էր անհանգստացած Փոքրիկ իշխանը.

ա/ որ ոչխարը կարող էր ուտել իր միակ ծաղկին:

բ/ որ  ինքնաթիռի շարժիչը անսարք էր:

գ/ որ քամի էր:

դ/ որ ինքնաթիռները թռչում են:

13. Հեղինակը Փոքրիկ իշխանի ո՞ր խոսքերից ամաչեց:

Այնպես ես խեսում ,կարծես մեծահասակ լինես։

    14. Փոքրիկ իշխանի կարծիքով ̀  ծաղիկների փշերն ինչի՞ համար են:

Նրանց թվում է,թե իրենց փշերով կարող են բոլորին վախեցնել։

      15.Ինչո՞ւ էր փչացել օդանավի շարժիչը:

Քանի որ օդանավի շարժիչի մեջ հեղույս էր լցվել։

Ա. դը Սենտ Էքզյուպերի. Փոքրիկ իշխանը (հատված 2)

Ես շատ ուշ հասկացա, թե նա որտեղից էր եկել: Փոքրիկ իշխանն անընդհատ հարցեր էր տալիս, իսկ իմ հարցերը կարծես չէր լսում: Ինձ համար ամեն ինչ հետզհետե պարզ դարձավ պատահական և հենց այնպես ասված նրա խոսքերից: Այսպես, երբ փոքրիկ իշխանն առաջին անգամ տեսավ իմ ինքնաթիռը, հարցրեց ինձ.

— Սա ի՞նչ առարկա է:

— Սա առարկա չէ: Սա թռչում է: Սա ինքնաթիռ է: Իմ ինքնաթիռը:

Եվ ես հպարտ-հպարտ հասկացրի նրան, որ թռչել գիտեմ:

— Ո՞նց թե,- բացականչեց նա,- դու երկնքի՞ց ես իջել:

— Այո՛,- համեստորեն պատասխանեցի ես:

— Ի՜նչ ես ասում, շատ հետաքրքիր է…

Եվ փոքրիկ իշխանն այնքա՜ն գեղեցիկ, այնքան զրնգուն ծիծաղեց, որ տրամադրությունս լրիվ փչացավ: Ես չեմ սիրում ,երբ իմ ձախորդություններին անլուրջ են վերաբերվում: Հետո նա ավելացրեց.

— Ուրեմն դու էլ ես երկնքից իջել: Իսկ ո՞ր մոլորակից ես եկել:

Ինձ թվաց, թե ես կռահեցի նրա խորհրդավոր հայտնության գաղտնիքը և, առանց այլևայլության, հարցրի.

— Ուրեմն դու այլ մոլորակի՞ց ես եկել:

Բայց նա չպատասխանեց: Նա գլուխը մեղմորեն օրորում էր՝ հայացքը չկտրելով իմ ինքնաթիռից.

— Հնարավոր չէ. դու սրանով չէիր կարող շատ հեռվից գալ…

Նա ընկավ երազանքների գիրկը, և դա երկար տևեց: Այնուհետև, գրպանից հանելով իմ նկարած գառնուկը, սկսեց խորասուզված հիանալ իր գանձով:

Չեք կարող պատկերացնել, թե որքան ինձ հետաքրքրեց «այլ մոլորակների» մասին նրա կիսախոստովանությունը: Եվ ես փորձեցի որքան հնարավոր է շատ բան իմանալ:

— Որտեղի՞ց ես եկել, սիրելի՛ մանչուկ: Որտե՞ղ է քո տունը: Ո՞ւր ես ուզում տանել իմ գառնուկին: Երկար ու լուռ մտորելուց հետո նա պատասխանեց.

— Լավ արեցիր, որ ինձ արկղ տվիր. գիշերներն իմ գառնուկը հենց նրա մեջ էլ կքնի:

— Դե իհարկե՛: Եվ եթե դեմ չես, քեզ կտամ նաև մի պարան, որպեսզի ցերեկվա ժամերին նրան կապես: Ցից էլ կտամ:

— Նրան կապե՞մ… Դու էլ հո չասի՜ր:

— Ախր, եթե չկապես, գառնուկը  կարող է գնալ՝ ուր խելքին փչի, ու մի տեղ կկորչի…

Եվ իմ բարեկամը նորից զրնգուն ծիծաղեց.

— Բայց ո՞ւր կարող է գնալ:

— Ուր խելքին փչի: Կգնա ուղիղ, մինչև…

Փոքրիկ իշխանը լուրջ տեսքով ընդհատեց ինձ.

— Ոչինչ, թող գնա, իմ տունը շա՜տ փոքր է:

Նա կարծես մի քիչ տխրեց, հետո շարունակեց.

— Եթե անընդհատ ուղիղ գնաս, շատ հեռու չես գնա…

1. Տեքստի չորս բառերում տառի փոխարեն վանդակ է դրված, դու՛րս գրիր այդ բառերը՝ լրացնելով բաց թողած տառերը:

 Դարձավ

Խորհրդավոր

Գաղտնիքը

Փորձեցի

2․Ի՞նչ է նշանակում անընդհատ բառը.

ա/ չընդհատվող

բ/ ընդհանուր

գ/ընդհանրապես

դ/ հատ-հատ

3․Դու՛րս գրիր թավ և ընդգծված բառերի հականիշները.

Թավ-նուրբ

Պարզ-դժվար,բարդ

Գեղեցիկ-տգեղ

Երկար-կարճ

Ուղիղ- կեռ,ծուռ

5․Տրված բառերից որի՞ դիմաց է սխալ նշված նրա տեսակը:

ա/ մեղմորեն – ածանցավոր

բ/ ինքնաթիռ — բարդ

գ/ մանչուկ — ածանցավոր

դ/ տուն – ածանցավոր:

6․Տրված բառերը դարձրո՛ւ հոգնակի.

ա/ հարց-հարցեր

բ/ նկար-նկարներ

գ/ գառ-գառներ

դ/ մոլորակ-մոլորակներ

7․Տրված բառերից յուրաքանչյուրի դիմաց նշված է, թե այն ինչ խոսքի մաս է:

Ո՞րն  է  սխալ.

ա/երկար — ածական

բ/ մոլորակ – գոյական

գ/ ինքնաթիռ – գոյական

դ/ փոքրիկ — թվական

8․Դու՛րս գրիր տեքստի մեջ փակագծերում  առնված   բայերը  և   դի՛ր անհրաժեշտ ձևով (համապատասխանե-ցրո՛ւ տեքստին):

Տեսնել     տեսավ

Ընկնել    ընկավ

Կապել    կապես

Տխրել   տխրեց

9․ Տրված նախադասության մեջ գտի՛ր ենթական և ստորոգյալը:

Նա գլուխը մեղմորեն օրորում էր:
ենթակա        Նա

ստորոգյալ   օրորում էր

10․Տեքստից դու՛րս գրիր մեկական հարցական և բացականչական  նախադասություն:

Դու երկնքի՞ց ես իջել։

Եվ փոքրիկ իշխանն այնքա՜ն գեղեցիկ,  այնքա՜ն զրնգուն ծիծաղեց,որ տրամադրությունս լրիվ փչացավ։

11․ Տեքստում ընդգծված նախադասության մեջ բաց է թողնված մեկ կետադրական նշան: Լրացրո՛ւ :

Ես չեմ սիրում, երբ իմ ձախորդություններին անլուրջ են վերաբերվում: 

12․Դո՛ւրս գրիր փոքրիկ իշխանի ծիծաղը բնութագրող բառերը:

Գեղեցիկ,զրնգուն

13․Ինչո՞ւ հեղինակի տրամադրությունը փչացավ.

ա/ ինքնաթիռը գեղեցիկ չէր նկարել

բ/նա չէր սիրում, որ իր ձախորդություններին անլուրջ էին վերաբերվում

գ/ փոքրիկ իշխանը իր նկարած ինքնաթիռը չէր հավանել

դ/փոքրիկ իշխանը չհրավիրեց իր մոլորակ

14․Փոքրիկ իշխանը ի՞նչ հարցրեց, երբ առաջին անգամ տեսավ ինքնաթիռը.

Սա ի՞նչ առարկա է։

Հեղինակի կարծիքով ̀ ո՞ւր կարող էր գնալ գառնուկը.

Ախր, եթե չկապես, գառնուկը  կարող է գնալ՝ ուր խելքին փչի, ու մի տեղ կկորչի…

Ուր խելքին փչի: Կգնա ուղիղ, մինչև…

15․Բացատրի՛ր «Ուղիղ գնաս, շատ հեռու չես գնա» միտքը:

Եթե մի ուղղությամբ նայես ապա շատ բան չես տեսնի ու չես նկատի,իսկ եթե տարբեր ուղղություններով նայես շատ բան կտեսնես ու կնկատես։

ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔՆԵՐ

20. 04.20- 26.04.20

744

25*3=75կմ

15*3=45 կմ

20*3=60 կմ

745

100*3=300 կմ

85*3=255 կմ

90*3=270 կմ

746

800*3=2400 կմ

10*12=120 կմ

15*8=120 կմ

747

Անվանում	Ժամանակ	Արագություն	Ճանապարհ
Ավտոմեքենա	4ժ	90կմ	360կմ
Գնացք	4ժ	85կմ	340կմ

748

Ա)

Լուծում

90*3=270կմ

360-270=90կմ

Պատ՝․90կմ

Բ)

Լուծում

130*30=3900մ

5300-3900=1400մ

Պատ՝․1400մ

750

Լուծում

2*65=1300մ

2*75=150մ

130+150=280մ

Պատ՝․280մ

753

Ա)

Լուծում

4*245=980

Պատ՝․980լ

բ)

Լուծում

3150:210=15ժ

Պատ՝․15ժ

757

2հազ․+3հ+1մ=2301

4հազ․+8հ+3տ+8մ=4838

3000+100+60+5=3165

3*10000+5*10+2*1=30 052

761

Մեքենան սկզբից շարժվում է 80կմ/ժ,որից հետո արագությունը ավելացնում է 20-ով և սկսում է վարել 100կմ/ժ արագությամբ։

Այնոհետև ավելացնում է ևս 20-ով , որից հետո մեքենան սկսում է վարել արդեն 120կմ/ժ արագությամբ։

762

Անվանում	Ժամանակ	Արագություն	Ճանապարհ
Ավտոմեքենա	3	80 կմ/ժ	240
Ավտոբուս	4	60 կմ/ժ	240

763

Ա)

Լուծում

80+20=100 կմ/ժ

80*2=160 կմ

2*100=200 կմ

200 կմ+160 կմ=360 կմ

Պատ՝․360 կմ

բ)

Լուծում

18-3=15կմ

18*2=36 կմ

2*15=30 կմ

36+30=66 կմ

Պատ՝․66 կմ

768

ա)

Լուծում

5*180-900լ

4000-900=3100լ

Պատ՝․3100լ

Բ)

Լուծում

4*150=600 լ

4*120=480 լ

600+480=1080 լ

5000-1080=3920 լ

Պատ՝․3920լ

771

ա)3023մ=3կմ23մ

452ցմ=4մ52ցմ

324մմ=32ցմ4մմ

Բ)

60220գ=60կգ220գ

4052կգ=40գ52կգ

3004կգ=3տ4կգ

774

310=100նուռ+100նուռ+60տանձ+50խնձոր

270=100նուռ+50խնձոր+60տանձ+60տանձ

260=100նուռ+60տանձ+50խնձոր+50խնձոր

30.03.2020

535

36:1=36

36:2=18
36:3=12

36:4=9

36:5=7(1 մն)

36:6=6

36:10=3(6մն)

36:7=29(7)

36:8=3(4 մն)

36:9=4

36:10=3(6 մն)

36:11=3(3 մն)

36:12=3

36:13=26(10)

36:14=28(8 մն)

36:15=2(6 մն)

36:18=36

36:20=1(16)

36:36=1

538

       27-4-4-4-4-4-4=3

35-6-6-6-6-6-6=-1

67-8-8-8-8-8-8-8-8=3

49-7-7-7-7-7-7-7=0

541

ա)

Լուծում

1)46մմ+14մմ=60մմ

2)126մմ-60մմ=66մմ

բ)

Լուծում

1)56:2=28

2)56+12=68

3)56+28+68=152

544

5օր40վ>540վ

7ժ20ր>720ր

2օր16ժ>216ժ

7կմ20մ>720մ

2կմ40մ=2040մ5կմ4մ>504մ

557

ա)

15կմ 620մ-8կմ 900մ=6720մ

120մ 45սմ-15մ 85սմ=10460սմ

բ)

24տ 300կգ-6տ 450կգ=18000կգ

12ց 36կգ-8ց 46կգ=400

559

4800*22=9400

3500*25=8500

5000*20=100000

560

Ա)

1317

800+517

300+700+317

324+518+200+275

Բ)

1101

1000+101

300+500+401

284+362+300+255

576

2,3,4,5

578

247+153=250+160=410

468-72=470-80=390

189+197+112=190+200+120=510

348-153+220+=350-160+230=420

438+161=440+170=610

549-151=550+160=710

291+325+12+300+330+20=650

174+38-120=180+40+110=250

583

ա)

230-150+120=200

740-160-110=470

բ)

310+220+180=710

260+260+120=400

Հարցազրույց վերցնել ընտանիքի անդամներից։

What’s your favourite sport?

How often do you play?

Do you like football?

Which team do you support? Ո՞ր խմբին ես աջակցում։

What’s the most popular sport in your country? Ո”րն է ամենահայտնի սպորտը քո երկրում։

My Aunt favorite sport is valley boll.
I play only on Saturday.
I don’t like football. But I love Barcelona team .
I think In my country the favorite sport is football.

13.04.20-19.04.20

587

240։10=24

45:10=4(5մն)

542:100=5(42մն)

7828:1000=7(828մն)

560:10=56

48:20=2(8մն)

323:100=3(23մն)

4146:1000=4(146մն)

588

37:10=3(7մն)

370:10=37

548:10=54(8մն)

279:100=2(79մն)

380:100=3(80մն)

2200:100=22

2579:1000=2(579մն)

3800:1000=3(800մն)

22000:1000=22

589

Ա)245:10=24(5մն)

Բ)2415:100= (15մն)

Գ) 24015:1000=24(15մն)

640

Ա)10,120,84000,200,2800,2030,3000,450000,1000

Բ)84000,200,2800,3000,450000,1000

Գ) 84000,3000,450000,1000

643

840վ=14վ

725ց=72տ5ց

255սմ=2մ55սմ

320ժ=13օր8ժ

452մմ=45սմ2մմ

675կգ=6ց75կգ

651

130-124=6:2=3

Պատ՝3․

625

7,14,21,28,35

656

5,10,15,20,25,30,35,40,45,50,75,100

10,20,30,40,50,100

660

65=10*6+5(5մ)բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

305=3*100+5(5մ)բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

4553=4*1000+5*100+5*10+3(3մ)չի բաժանվում 5 առանց մնացորդի

5030=5*1000+10*3(0մ) բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

25=10*2+5(5մ) բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

265=100*2+10*6+5(5մ) բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

3257=1000*3+100*2+10*5+7(7մ)չի բաժանվում 5 առանց մնացորդի

1020=1000+10*2(0մ) բաժանվում է 5 առանց մնացորդի

699

6,10,18,20,22,28,40,500,1004

703

Ա)

a	5	21	212	447
2*a	10	42	424	894
2*a+1	11	43	425	895

Բ)

a	5	21	212	447
2*a	10	42	424	894
2*a-1	9	41	423	893

706

Ա)

3լ 450մլ=3450մլ

42լ50մլ=42050մլ

Բ)

7մ 700մլ=7700մլ

48լ 7մլ =48007մլ

ՈՍԿԵՐՉՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՐԾԱԹԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՏԱՐԱԶ

Ազգային հագուստը՝ հայկական տարազը, մեր ժողովրդի մտածողության արտացոլանքն է: Այն ոչ միայն արտահայտել է մեր ինքնությունը, այլև՝ եղել է այդ ինքնությունը պահպանող ազդակներից մեկը՝ ունենալով դարավոր պատմություն և լինելով նույնքան հարուստ ու բազմազան, ինչպիսին մեր բազմաբարբառ լեզուն է: Այն ունի որոշակի անհատական բնույթ և բնութագրում է տվյալ ազգին բնորոշ ընդհանրացված գծերով, քանի որ անհատի վարքն, կենցաղը, մշակութային շատ տարրեր, այդ թվում և հագուստը, գտնվում են հանրության մշտական հսկողության տակ։ Պատմական որոշ հանգամանքների բերումով ձևավորվել է տարազային երկու համալիրներ՝ արևմտահայկական և արևելահայկական: Տարազային համալիրներում վառ արտահայտվել են սոցիալական, տոնածիսական, սեռատարիքային և անգամ մասնագիտական տարբերությունները: Եվ այս է պատճառը, որ տվյալ տարազին նայելուց՝ մարդիկ անմիջապես հասկանում էին, թե այդ տարազ կրողը ինչ խավի է պատկանել: Հայաստանի տարածքում հնում գործածված տարազների վերաբերյալ պատկերացում ենք կազմում պեղումների նյութերի, արվեստի հնագույն հուշարձաններիվրա պահպանված պատկերների, գրավոր աղբյուրների հիման վրա։ Տարազ, պատմական տարբեր դարաշրջաններում զանազան երկրներին, ժողովուրդներին,էթնիկական և տարածքային խմբերին, բնակչության որոշակի շերտերին բնորոշ հագուստ՝ ձևվածքի, գույնի, նյութի տեսակի, արտաքին հարդարանքի (զարդեր, սանրվածք, բեղեր, մորուք, դաջվածք, ներկվածք և այլն) առանձնահատկություններով։ Յուրաքանչյուր ժողովրդի տարազը պայմանավորված է բնակլիմայական պայմաններով, ազգային բնույթով, կենցաղով, տվյալ երկրի բնական արտադրանքով։ Սովորաբար մարդիկ հարսանիք գնալիս կամ որևէ այլ արարողության մասնակցելիս զարդարվում են, իրենց տոնական

հագուստի հետ կրում այդ հագուստին հարմար զարդեր։ Հագուստը և զարդերը (մատանի, ապարանջան, վզնոց և այլն) տարազի մաս են։ Զարդերը կարող են տարբեր նյութերից պատրաստված լինել, բայց ընդունված է դրանք ավելի հաճախ ոսկուց և արծաթից պատրաստել։ Ոսկերչությունն ու արծաթագործությունը կարևոր, տարածված արհեստներ են։ Ոսկերչությունը մարդկության ամենահին, լայնորեն տարածված արվեստներից մեկն է։ Ոսկյա զարդերը լրացրել են մարդկանց հագուստի համալիրները, տվել դրանց հատուկ տեսք, շքեղություն, որով դրսևորվել են կրողի սոցիալական վիճակը, ճաշակը, սոցիալտնտեսական պայմանները։ Թանկարժեք, գեղեցիկ, բոլորի ուշադրությունը գրավող զարդեր շատերն են ցանկանում ունենալ։ Ոսկերիչներն ու արծաթագործները միայն զարդեր ու հարդարանքի իրեր չեն պատրաստում։ Գեղեցիկ իրերով զարդարում են նաև տները, եկեղեցիներն ու այլ շենքեր, անցյալում` արքայական ու իշխանական պալատները։ Անցյալի հայ ոսկերչության լավագույն նմուշները մենք կարող ենք տեսնել Հայաստանի թանգարաններում։ Ոչ միայն ոսկերչական իրերը, այլև խեցեղենը, գործվածքեղենը, գորգերը և մարդու առօրյա կյանքում օգտագործվող, նրա կենցաղը հարմար և գեղեցիկ դարձնող իրերը նաև արվեստի բարձրարժեք նմուշներ կարող են լինել։ Այդ պատճառով ժողովրդական մշակույթի այդ մասը կիրառական արվեստ է կոչվում։ Այսօր էլ թանգարաններում, տարբեր ցուցասրահներում, բնակարաններում, նաև պուրակներում ու զբոսայգիներում կարելի է տեսնել կավից, մետաղից, փայտից պատրաստված այդպիսի իրեր։ Դրանք գուցեև չեն օգտագործվում իրենց նախկին նշանակությամբ, բայց շարունակում են հիացնել մարդկանց։

1. Ո՞ւմ է ժողովուրդը անվանում վարպետ։

Ժողովուրդը վարպետ է անվանում այն մարդուն ով իր գործն շատ լավ է իմանում։

2․ Ժողովրդական ո՞ր վարպետին են անվանում բրուտ։

Բրուտ են անվանում  կավից  ափսեներ պատրաստող մարդկանց։

3․ Ի՞նչն է ամրացնում և անջրանցիկ դարձնում խեցեղենը։

Կրակի շնորհիվ խեցեղենը դառնում է ավելի ամուր և անջրանցիկ։

4․ Զարդերից բացի ինչե՞ր էին պատրաստում ոսկերիչներն ու արծաթագործները։

Ոսկերիչներն ու արծաթագործները միայն զարդեր ու հարդարանքի իրեր չեն պատրաստում։ Գեղեցիկ իրերով զարդարում են նաև տները, եկեղեցիներն ու այլ շենքեր, անցյալում` արքայական ու իշխանական պալատները։

5․ Բնակարանը զարդարելուց բացի ուրիշ ի՞նչ կիրառական նշանակություն են ունեցել կարպետն ու գորգը։

Գորգերը և կարպետները մարդու առօրյան կյանքում օգտագործվող, նրա կենցաղը հարմար և գեղեցիկ դարձնող իրեր են,որոնք նաև արվեստի բարձրարժեք նմուշներ կարող են լինել։

• Գրի՛ր-պատրաստի՛ր  երեք հարց առանձնացված հատվածի  վերաբերյալ, որոնք  տեսադասի ընթացքում կուղղես դասընկերներիդ:

1․ Ինչու՞ են մեծերը խոսում թվերով։

2․ Ի՞նչ էր ուզում ունենալ Փոքրիկ Իշխանը։

3․ Ինչպիսի՞ն էր Փոքրիկ Իշխանը։

• Ինչպիսի՞ն է Փոքրիկ իշխանի մոլորակը: Նկարի՛ր այն, ապա կազմածդ երեք հարցերով տեղադրի՛ր բլոգումդ: